Op zoek naar de ziel van de Boerentoren

Auteur: Bas De Roo

– 17 januari 2025 –

In november 2024 verscheen ‘De Boerentoren. Verhaal van een icoon’, een boek over de geschiedenis van de eerste Europese wolkenkrabber, in de jaren 1930 gebouwd in het centrum  van Antwerpen.

Geheugen Collectief doorworstelde archieven, doornam getuigenissen en ging op speurtocht in beeldbanken. De resultaten van dat diepgaande onderzoek schreven we neer in een prachtig publieksboek vol verhalen en beelden.

Bouwgeschiedenis

Toen uitgeverij Hannibal ons vroeg om mee te schrijven aan een geschiedenis van de Boerentoren moesten we toch even goed nadenken. Hoe zouden we zo’n boekproject aanpakken? Bij Geheugen Collectief zijn we gewend verhalen te schrijven over personen, groepen, samenlevingen en organisaties. Maar kunnen we ook een boeiend verhaal vertellen over een gebouw?

Bouwhistorisch onderzoek ontleedt de verschillende fases in het leven van een gebouw en brengt de erfgoedwaarde in kaart. Het doel is om een site beter te beheren en onroerend erfgoed een nieuwe rol te geven in de huidige maatschappij. Je laat vooral de stenen en het gebouw spreken. Dat is zeker interessant. Maar waar we bij Geheugen Collectief echt voor gaan, zijn de menselijke verhalen die zich in het gebouw afspeelden, achter de stenen.

Geschiedenis van een gebouw

Over de geschiedenis van de Boerentoren is al heel wat inkt gevloeid. Veel van die publicaties zijn hoofdzakelijk bouwhistorisch of bouwtechnisch van aard. Ons boek zou anders worden. Het moest in eerste plaats een geschiedenis zijn, een verhaal over mensen.

‘De Boerentoren. Verhaal van een icoon’ kijkt dus verder dan de levensfases van de monumentale wolkenkrabber. Het is een zoektocht naar de betekenis van het gebouw voor de mensen die het ontwierpen en bouwden, er woonden, werkten, er dagelijks passeerden of er op uitkeken. Allemaal gaven zij een eigen invulling aan de plek. En zo kreeg de constructie van steen en staal een ziel.

Bovendien kijkt het boek verder dan het gebouw zelf. Met zijn uitzonderlijke hoogte, centrale positie en unieke art-decogevel is de Boerentoren al decennia een ijkpunt midden in het stedelijke landschap. De relatie tussen de omliggende stad en samenleving vormt een tweede rode draad van het boek.

Zoektocht naar verhalen

Op zoek gaan naar de ziel van een plek klinkt mooi. Maar menselijke verhalen vinden is niet altijd vanzelfsprekend. Interviews met getuigen vormen een ideale bron. Maar hoe kom je bijvoorbeeld in contact met iemand die ooit in de Boerentoren woonde? Kennen we iemand in ons netwerk? Zal een oproep op sociale media voldoende respons opleveren? En kunnen respondenten ons doorverwijzen naar andere getuigen? Bovendien kan of wil niet iedereen meewerken aan een historisch project.

Getuigenissen uit kranten en andere geschreven bronnen zijn een andere belangrijke piste. Wist je dat Belgicapress digitaal toegang biedt tot 138 Belgische kranten tussen 1814 en 1987? In krantenarchieven ontdekten we bijvoorbeeld een interview van de Gazet van Antwerpen met een berouwvolle Ernest Knolle. Die Duitse militair beschoot de Boerentoren tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Ook tussen de duizenden ontelbare bouwplannen, technische tekeningen en werfverslagen van het KBC-archief zat een schat aan informatie. Een intern verslag van Kredietbank uit 1970 noemde de Boerentoren bijvoorbeeld een ‘draak’ en een ‘log gedrocht’. Een onbewaakt moment dat veel zegt over de toenmalige visie van het bankbestuur.

Blinde vlekken

Als historicus ben je afhankelijk van de bronnen en getuigenissen die je vindt. En niet iedereen laat sporen na. Dat maakte het bijvoorbeeld moeilijk om het perspectief van de arbeiders te reconstrueren die – vaak op gevaar van eigen leven – het metalen skelet van de Boerentoren aan elkaar klonken en verder aankleedden van 1929 tot 1931.

Zoals elk geschiedkundig werk schetst ‘De Boerentoren. Verhaal van een icoon’ dus een onvolledig beeld van het verleden. Daarom is het boek ‘een’ en niet ‘de’ geschiedenis van het iconische gebouw.

Gerelateerde projecten

Boerentoren. Verhaal van een icoon

We gingen op zoek naar de ziel van de Boerentoren. Een tijdreis door de geschiedenis van de iconische Antwerpse wolkenkrabber.
Lees meer

Schrijf in op onze nieuwsbrief en word als eerste op de hoogte gehouden van onze lopende en afgewerkte projecten!

website: mandarijn.be